Khi đại dịch Covid-19 bùng phát, các nước phát triển tìm cách sở hữu nhiều vaccine nhất có thể. Ở một số nước, lượng vaccine này đủ để tiêm chủng gấp nhiều lần dân số quốc gia đó.
Ngày 26/6, Bộ Y tế Israel cảnh báo nước này có thể phải tiêu hủy 800.000 liều vaccine Covid-19 của Pfizer nếu không tìm được người mua trong vòng hai tuần. Lô vaccine trị giá hàng trăm triệu USD này sẽ hết hạn vào cuối tháng 7.
Cùng khoảng thời gian này, tiến sĩ Carissa Etienne – Giám đốc Tổ chức Y tế Liên châu Mỹ (PAHO) thuộc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) – bày tỏ bức xúc “không thể chấp nhận được” khi mới khoảng 10% người dân tại Mỹ Latin và vùng Caribbean được chích ngừa Covid-19 đầy đủ, theo AFP. Tỷ lệ này ở các nước châu Phi còn thấp hơn nhiều.
Hai diễn biến trên bộc lộ nghịch lý đang diễn ra trên quy mô toàn cầu: Một số quốc gia giàu có đã tiêm chủng cho cả các đối tượng ít có nguy cơ mắc bệnh như trẻ em 12 tuổi. Còn nhiều nước nghèo hơn chật vật để có đủ vaccine, ít nhất là một liều, cho các đối tượng cần thiết nhất như nhân viên y tế ở tuyến đầu, theo New York Times.
Trong khi các nước giàu sẵn sàng trả giá cao hơn để đặt hàng vaccine sớm, các nước nghèo phải giành giật nguồn vaccine ít ỏi. “Thế giới đang bên bờ vực thảm họa của sự sụp đổ về đạo đức”, Tổng giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) Tedros Adhanom Ghebreyesus cảnh báo hồi giữa tháng 1. “Giá của nó là tính mạng và cuộc sống của người dân những quốc gia nghèo nhất thế giới”.
Tích trữ vaccine
Theo thống kê của tạp chí Science hồi tháng 5, gần 85% lượng vaccine được sản xuất cho đến thời điểm đầu năm đều rơi vào các nước có thu nhập cao hoặc trung bình. Trong khi đó, nhóm các quốc gia nghèo nhất chỉ được bảo đảm 0,3% tổng lượng vaccine.
Sự bất bình đẳng trong nền y tế toàn cầu không phải là mới. Người dân ở nhiều quốc gia không có cơ hội tiếp cận với những loại thuốc men hay phương pháp chữa bệnh phổ biến ở các nước phát triển. Tuy vậy, đại dịch Covid-19 khiến sự bình đẳng này bộc lộ rõ ràng chưa từng thấy.
Giữa năm 2020, khi các công ty dược phẩm mới bắt đầu nghiên cứu những loại vaccine đầu tiên, việc đặt hàng sớm vaccine mang tới nhiều rủi ro. Lô vaccine có thể được chuyển giao chậm trễ. Tệ hơn nữa, chủng loại vaccine được đặt hàng có thể thất bại trong khâu thử nghiệm và không được đưa ra thị trường.
Để giảm thiểu những rủi ro này, các nước giàu đặt mua sớm nhiều loại vaccine cùng một lúc, vượt quá số lượng cần thiết để tiêm chủng cho toàn bộ dân số. Theo các chuyên gia, hành động này thu hẹp thị trường mà các nước nghèo hơn có thể tiếp cận. Trong năm 2020, ngay cả các nước có thu nhập trung bình cũng gặp khó khăn trong tìm kiếm vaccine.
“Chúng ta ghi nhận tình cảnh này xảy ra với Peru và Mexico”, nhà nghiên cứu Andrea Taylor tại Đại học Duke, Mỹ, nói với New York Times. “Tiền không phải là vấn đề với các quốc gia này. Họ có nguồn tài chính để mua vaccine, nhưng họ không thể giành được quyền ưu tiên”.
Các nước có thu nhập thấp chỉ có thể ký được các hợp đồng vaccine từ tháng 1 năm nay. Trong khi hợp đồng vaccine đầu tiên của Mỹ và Anh với AstraZeneca đã được ký trước đó 8 tháng.
Theo thống kê của Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF), một số nước phát triển đảm bảo nguồn vaccine để tiêm cho lượng người gấp nhiều lần dân số các nước này. Dẫn đầu danh sách là Canada. Quốc gia Bắc Mỹ sẽ có đủ vaccine để tiêm cho hơn 6 lần số dân của mình. Thụy Sỹ đủ vaccine để tiêm cho 5,5 lần số dân. Tỉ lệ này của Anh là hơn 4 lần.
Trong 48 quốc gia tiêm vaccine cho ít nhất 50% dân số tính đến ngày 28/6, đến 47 nước có thu nhập cao hoặc trung bình cao, theo Guardian. Mông Cổ là quốc gia duy nhất trong danh sách có mức thu nhập trung bình thấp.
Sự khác biệt trong tốc độ tiêm vaccine dẫn đến sự khác biệt trong tỉ lệ tử vong do đại dịch. Theo phân tích của Guardian, chiến dịch tiêm chủng của các quốc gia giàu có như Israel, Mỹ và các nước Tây Âu giúp tỉ lệ người tử vong do Covid-19 giảm đáng kể.
Trong khi đó, tỷ lệ tử vong tại Ấn Độ, Brazil, Peru hay Nam Phi vẫn ở mức cao. Đây là những quốc gia không đạt được tốc độ tiêm chủng nhanh chóng và đang phải đối mặt với làn sóng dịch mới.
Bộ trưởng Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo Malaysia Khairy Jamaluddin, quan chức phụ trách điều phối chương trình tiêm chủng vaccine Covid-19 của nước này, gọi tích trữ vaccine là hành động “tàn ác và bất công” đối với các nước kém phát triển hơn. “Các nước nghèo, các nước kém phát triển hơn đang bị bỏ mặc. Đây là điều đang xảy ra”, ông nói hôm 23/6.
Dấu hiệu của hy vọng
Tình trạng dư thừa vaccine ở Mỹ là một trong những ví dụ điển hình của việc nước giàu tích trữ vaccine quá mức cần thiết. Ngay từ cuối tháng 5/2020, Mỹ đặt hàng 300 triệu liều vaccine AstraZeneca. Theo New York Times, Mỹ cùng Anh là hai quốc gia đặt mua vaccine đầu tiên trên thế giới. Đối với Mỹ, việc mua vaccine ồ ạt được coi là biện pháp bảo đảm. Nước Mỹ sẽ có đủ vaccine, dù hợp đồng với một vài nhà cung cấp gặp trục trặc.
Ngày 10/3, Tổng thống Mỹ Joe Biden tuyên bố mua thêm 100 triệu liều vaccine của hãng dược phẩm Johnson & Johnson. Lúc này, Mỹ thừa vaccine để tiêm cho toàn bộ dân số. Giờ đây, khi Mỹ đang nhận được vaccine theo hợp đồng đã ký, số liều vaccine dư thừa ở nước này gia tăng theo từng ngày. Các bang của Mỹ đang chạy đua để tiêm hết vaccine trước khi chúng hết hạn.
Dù sử dụng nhiều biện pháp khuyến khích như quay xổ số trị giá hàng triệu USD, bia miễn phí, nhiều người Mỹ vẫn ngần ngại tiêm vaccine. Nhiều bang từ chối nhận thêm vaccine từ chính quyền liên bang.
Đầu tháng 6, Cơ quan quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) từng phải kéo dài hạn sử dụng của lô vaccine Johnson & Johnson thêm 6 tuần. Nếu không được gia hạn, lô vaccine này sẽ hết hạn ngay trong tháng 6 và có nguy cơ phải tiêu hủy.
Theo báo cáo được Trung tâm Đổi mới Y tế toàn cầu Duke đưa ra hồi tháng 4, nước Mỹ sẽ dư thừa 300 triệu liều vaccine Covid-19 vào cuối tháng 7. Con số này gần bằng dân số của cả nước Mỹ. Trong khi đó, theo Brookings, lượng vaccine dư thừa sẽ vượt mốc 500 triệu liều vào ngày 25/9. Kể cả trong trường hợp nước Mỹ tiêm cho cả trẻ em, số dư vaccine tính đến cuối năm 2021 cũng là rất lớn. Tuy vậy, những tín hiệu tích cực đã xuất hiện.
Ngày 3/6, lần đầu tiên chính quyền của Tổng thống Joe Biden tuyên bố sẵn sàng chia sẻ vaccine đối với các quốc gia đang phát triển. Ngoài ra, Mỹ cũng sẽ mua 500 triệu liều vaccine Pfizer để đóng góp cho cơ chế vaccine toàn cầu COVAX. Tổng thống Joe Biden tuyên bố Mỹ sẽ là “pháo đài vaccine” để giúp đỡ các nước nghèo hơn. “Cứu nhiều người nhất có thể là trách nhiệm và nghĩa vụ nhân đạo của chúng ta”, ông nói.
Dường như các nước phát triển đã hiểu chia sẻ vaccine là chìa khóa giúp toàn thế giới vượt qua đại dịch.
Theo Zing